Het jaarlijkse November Music 2019 is na 10 dagen met 90 concerten alweer een feit. De organisatie blikt tevreden terug op een goed bezocht festival. “Veel concerten konden rekenen op een enorme publieke belangstelling. Bezoekers uit alle Nederlandse windstreken en daarbuiten kwamen naar 's-Hertogenbosch voor de meest uiteenlopende concerten." Aldus de nieuwsbrief van het festival van 11 november. "De muzikale veelzijdigheid werd 10 dagen lang omarmd.” ProgJazz was getuige van het concert van de Armeense pianist Tigran Hamasyan, die terzijde werd gestaan door trompettist Mathias Eick, kopstuk van het ECM label, bekend om zijn mix van  jazz, Skandinavische folklore en ambient. Na afloop van het concert sprak onze correspondente Kristina Simonyan met haar wereldwijd tourende landgenoot.

Het concert

Hamasyan opende met een aantal pianosolo’s, zoals we van hem gewend zijn en eigenlijk ook hoopvol verwachten, met zijn typische vereniging van Armeense mystiek, impressionisme en jazz-gerelateerde improvisatie (zeg maar: in de stijl van Chick Corea), die hij bovendien smaakvol voorzag van zachte vocale, gefloten en geneuriede mijmeringen. Hamasyan is pas 33 maar speelt als een oude ziel, een geest hem ingegoten met de paplepel van de ruige Kaukasus, zijn thuisland van de oude volkeren en evenzovele mythes en legenden. Het ambient gehalte was niet van de lucht, toen de Noorse trumpet-whisperer Mathias Eick zich bij Hamasyan op het podium voegde en eerstens uitgebreid sprookjes-pads uit zijn mini-synthesizer toverde. Ook Hamasyan had een kleine synthesizer opgesteld en samen spreidden de heren met bekwame sample & hold- technieken warme bedjes van ijle klanken, waaraan zij vervolgens om beurten, soms weer samen met hun akoestische instrumenten, spaarzaam en verfijnd, meditatieve melodische of abstracte phrases toevoegden. Niet het odd meter -geweld van zijn progjazz band Aratta Birth dus, maar wel een organische meeting of the spirits uit twee verafgelegen uithoeken van de Indo-Europese wereld, synergetisch samengebracht op het podium van de Bossche Verkadefabriek.

Artistiek PIE

Het is al vaker gebleken, dat de esoterische jazz van de Noren organisch en spiritueel moeiteloos resoneert met de sound uit het nabije en verre oosten, alsof de quintessence van hun kunsten met de nomadische winden over de steppen van het supercontinent Eurazië is uitgewaaid of -gewaaierd, zover als Telemarken in het noorden, tot Pakistan en India in het zuiden. ‘Raga’s en Saga’s’ van Jan Garbarek is hier een goed voorbeeld van, evenals ‘Making Music’ van Zakir Hussain en natuurlijk ‘Atmosheres’ van Hamasyan zelf, met Arve Henriksen, Eivind Aarset en Jan Bang. Dergelijke visionaire en open minded -artiesten, veelal van het ECM label, lijken altijd en overal te kunnen in-tunen op hun voorouderlijke traditie om elkaar op willekeurig welk jazzpodium, met hun vizier op oneindig, moeiteloos te vinden in een artistiek en tonaal Proto-Indo-Europees (PIE), de oertaal waarnaar de taalwetenschappers zo naarstig op zoek zijn.

Aratta

Grote inspiratie voor Hamasyan is de Armeense traditionele muziek, met de mysterieuze duduk-melodieën, maar ook de mythologie en legenden van Armenië, toch de bakermat van de post-deluviale mensheid. Wij van ProgJazz drongen bij Kristina Simonyan aan de pianist/componist vooral te vragen naar het legendarische rijk Aratta, de berg Ararat (waar Noach strandde met zijn ark) en voorloper van het illustere rijk Urartu, en het latere koninkrijk Armenië, dat in 301 onder Tigranes III het eerste land ter wereld was dat het christendom als staatsreligie aannam. De oeroude geschiedienis is een bron van inspiratie voor Tigran Hamasyan. Aangenaam verrast door in zijn moerstaal te worden ondervraagd, nam het aimabele genie na afloop van het concert tijdens Novemeber Music 2019, ruimschoots de tijd om de vragen van Kristina te beantwoorden.

Tigran Hamasyan: "Ja, 5000 geleden bestond er zo’n land binnen het toenmalige Armeense territorium. Dit komt uit Sumerische bronnen. Ik ben daarover uit historische interesse gaan lezen. Er zijn veel bronnen op internet te vinden over dit specifieke onderwerp”. (Zie bijvoorbeeld dit tekstuele filmpje maar ook dit filmpje over Armenië )

KS: Je werkterrein is Europa en Amerika, maar je bent teruggegaan naar Armenië. Waarom?

TH: “Dat klopt. Ik kan niet meer in het buitenland wonen, want ik laad me op in Armenië. Daar heb ik een oma wonen waar ik graag bij ben.”

“De Europese cultuur leent zich het beste voor mijn muziek en ik merk dat ik in Nederland ook zeer welkom ben. In de VS speel ik ook vaak, maar daar bestaat toch een grotere afstand tot mijn muziek. Er is een groot verschil tussen Amerikaanse jazz en Europese jazz, zoals bijvoorbeeld de Skandinavische, waarin ook veel folklore doorklinkt. Jazz is in Amerika ontstaan, maar die cultuur heeft een zwarte basis, terwijl de jazz van Europa en Skandinavië een witte achtergrond heeft. Er zijn daarin veel verschillen, lastig in woorden te vatten. Voor mij is jazz zeer belangrijk vanwege het element van improvisatie.”

KS: Je hebt grote podia en festivals meegemaakt, maar Armenië kan je dat niet bieden.

TH: “Klopt, maar ik werk niet in Armenië, dus dat is geen probleem voor mij. Geld verdienen in Armenië is geen doel voor mij. Ik zou overigens ook graag in Iran optreden, want vroeger waren Iran en Armenië zeer goede buren en deelden vaak hun culturele uitingen en dreven veel handel. Sinds de Aytollahs is de toegankelijkheid helaas veel minder.”

“Ik reis veel en tijdens die reizen verdiep ik me graag in de cultuur van de landen waarin ik mij bevind en laat me daardoor inspireren. Bijvoorbeeld in Frankrijk was er een periode in de 11e en 12e eeuw, de ‘Notre-Dame school of polyphony’, waaruit ik veel inspiratie put. Het uitdragen van die inspiratie is mijn belangrijkste doel.”

KS: Armenië heeft diverse grote componisten voortgebracht, die allemaal inspirerend voor jou waren: Aram Katchaturian, Arno Babajanian, Armen Tigranyan, Komitas Vardapet (*) ...

TH: “Vooral Komitas in voor mij een van de allergrootsten, omdat die tevens veel oude volksmuziek geïntegreerd heeft in zijn composities. Maar eigenlijk is alle muziek inspirerend voor mij. Russische, Duitse en Franse componisten.”

KS: Wat maakt je anders dan andere musici?

TH: "Waarschijnlijk mijn volksmuziek-inspiratie die in mijn muziek doorklinkt. Dat levert echt andere klanken en thema’s op."

[PJ_©STAB]

(*) Komitas Vardapet (Kudina, 1869 – Parijs, 22 oktober 1935) was een Armeens priester, componist, pianist, dudukspeler, zanger, koordirigent, volksliederenverzamelaar, musicoloog en dichter.Komitas (Armeens: ԿոմիտասՎարդապետ, eigenlijke naam: ՍողոմոնԳևորգիՍողոմոնյան, Soghomon Gevorgi Soghomonian) die geboren werd in de stad Kudina, tegenwoordig Kütahya in Turkije, wordt door de Armeniërs algemeen beschouwd als een van de belangrijkste musici uit de Armeense muziektraditie. Ruim dertig jaar voordat de Hongaarse componisten Béla Bartók en Zoltán Kodály zich bezighielden met transcripties van de Oost-Europese volksmuziek, hield Komitas zich bezig met de uiterst minutieuze studie van de volksmuziek in het huidige grensgebied van Armenië, Georgië en Turkije. Daarmee geldt hij als een van de voorlopers van de etnomusicologie. Hij tekende niet alleen duizenden Armeense volksliederen op, maar ook Turkse en Koerdische liederen. Bron: Wikipedia

Lees ook het portret over Tigran Hamasyan op ProgJazz.nl voorafgaande aan het concert.