Tot onze grote verrassing presenteerde het festival Crossing Border op 3 november j.l. een concert van Christian Vander, de man achter de legendarische zeuhlgroep Magma. Christian Vander is vooral bekend als componist en slagwerker, maar treedt ook op als zanger/pianist. In Den Haag werd hij bijgestaan door zangeres Stella Vander, zijn (ex)vrouw, sinds jaar en dag één van de drijvende krachten achter Magma. De groep bestaat sinds 1969 en viert volgend jaar haar 50ste verjaardag in de imposante concertzaal Philharmonie in Parijs.

De genius achter dit optreden van de Vanders in Nederland is filmcomponist en voice over Berend Dubbe, die een fervent Magmaan is en een vriend van de band. We kwamen hem al tegen in theatre l'Olympia in Parijs 2017, en nu, voorafgaand aan het optreden in Den Haag schudden we hem weer even de hand. De oorspronkelijke bedoeling was Magma te laten optreden, maar omdat het huidige jaar 2018 is ingelast als een rustperiode (om achter de schermen te werken aan ‘Zëss’), kwamen Christian en Stella Vander als duo naar Nederland. Een unicum, want als duo hadden de Vanders niet eerder opgetreden buiten Frankrijk; een bijzonder cachet voor het festival Crossing Border, dat vooral inzet op poëzie en qua muziek verder -in de oren van progjazz-liefhebbers in elk geval- niet zo veel bijzonders op de planken bracht.

In de intieme Heartbeat Hotelzaal van Theater aan ’t Spui, verzamelde zich een gemêleerd publiek. Vooral wat oudere mensen, maar ook een handvol Magmanen, zoals gebruikelijk herkenbaar aan het embleem van de groep, hetzij als ketting om de nek, hetzij als opdruk op de t-shirt gedragen. Na een korte introductie nam de oude meester plaats aan de vleugel. Openingsstuk was een ode aan Alice, de vrouw van John Coltrane, de grote inspiratiebron voor Christian Vander. De charismatische Vander is geen virtuoze klaviermeester met fijne motoriek, maar hij haalt altijd en overal toverachtige klanken uit het instrument, door het mesmerisch te bezielen. Meestens speelt hij modale akkoorden in repetitieve, trancematige sequenties, zo nu en dan afgewisseld met mysterieuze glissandi en dissonante arpeggio’s, die behalve zijn voorliefde voor Coltrane en diens pianisten McCoy Tyner en Mal Waldron (met wie Vander op jonge leeftijd al tourde), ook die voor Ravel en Strawinsky verraden. Eenmaal op gang gekomen, zingt hij daar vervolgens overheen, zoals altijd met veel vibrato en een eigenaardige woordenschat, die de Magmanen herkennen als “Kobaiaans”, de verzonnen klankentaal van Vander’s imaginaire planeet Kobaïa.

Het tweede stuk was eveneens een solo van Vander, waarvan we de titel niet weten, waarbij hij op meesterlijke wijze een vocaal dualistisch spel speelt, ondersteund met afwisselende harmonische patronen op de piano. Het laat zich aanhoren als een wisselgesprek, tussen enerzijds een sinistere en hypnotiserend evocerende hierofant, en -anderzijds- de majeur gestemde en geïnspireerde en bewogen noviet. In de kringen van Steiner spreekt men van Ahriman en Lucifer. Wij hoorden dit stuk al eerder, in Le Triton Parijs, waar evenals vandaag in Den Haag opviel, hoe soepel Christian Vander tussen beide uitersten schakelt en op organische wijze donker in licht laat overvloeien, grofstoffelijk in etherisch, mechanisch in organisch, en omgekeerd. Elementen die ook terugkeren in het oeuvre van Magma en Offering, dat dan weer occult en militair is, dan weer lyrisch en sacraal.

Voor het derde stuk voegde Stella Vander, die tot dan toe in een divan in de hoek van de zaal had toegehoord, zich bij Christian. Samen brachten ze het betoverende 'Le Ballet des Sorcieres', afkomstig van het bijzondere album ‘A Tous les Enfants’ uit 1994. Dit album is -zoals de titel al verklapt- bedoeld voor kinderen en valt buiten de belevingswereld van de meeste diehard Magmanen, maar is eigenlijk een van de allermooiste kunststukjes die de Vanders nalaten. In eigen woorden: “It unfolds like a book of images, full of stars, through which birds fly, farandoles turn, rattles chatter and sorcerers dance. This record is the essence of beauty. Nursery rhymes, musical mysteries, songs full of fervour and keyboards which chime like bells are found here. The tales of Noel de Kobaia are revealed to the Earth. These crystalline and limpid melodies have ineffable charm, sounding as much as anything like the music boxes that one opens and then closes for fear that their treasures will escape.” Behalve het sprookjesachtige 'Ballet des Sorcieres', bevat het album het prachtige 'Hymne aux Enfants', alsook het kinderliedje 'J'ai du bon Tabac', dat de jonge Christian door zijn moeder Irene (een bekende zangeres) werd toegezongen in de vroege jaren 50.

Hierna volgde het intro van 'Zëss', het stuk dat de Vanders momenteel met Magma voltooien in de studio van sound engineer Francis Linon, die zelf ook in Den Haag aanwezig was. De opening wordt oorspronkelijk gespeeld op synthesizers, maar nu door Vander op de diskant van de piano vertolkt. Daarbij leek hij even phrases uit Köhntarkösz te integreren. Waar dit intro normaliter overgaat in de opwindende ghostnotes-stampede van bas en drums, met repetitieve B/C# A/C# akkoordjes op de Fender Rhodes, beëindigden de Vanders dit stuk in Theater aan ’t Spui. De liefhebbers moeten dus even geduld hebben. Het nieuwe album, met gastspelers Morgan Ågren (drums) en Simon Goubert (piano), verschijnt -aldus de aimabele Franics Linon na afloop in het restaurant waar wij hem met Stella en Steve Davis treffen- pas in het voorjaar van 2019.

Steve Davis? Jawel- de bekende snookerkampioen, is een fervent liefhebber van Magma en een vriend van wat Stella "the family" noemt. Hij leverde een grote bijdrage aan de wederopstanding van de groep. Zowiezo een innemende persoonlijkheid, boordevol verhalen, behalve de beste snookeraar aller tijden ook bekend als presentator van "The Interesting Alternative Show" op Phoenix FM. Volgend jaar brengt hij zelf een plaat uit met de Britse Iraniër Kavus Torabi (bekend van Knifeworld, Guapo en Gong), waarop Davis modulaire synthesizers bespeelt. Ook Kavus zit aan tafel. Interessante kerel. Later op de avond staat hij met Steve Davis geprogrammeerd op Crossing Border.

Na ‘Zëss’ volgde nog ‘C’est pour nous’, uit het Offering-repertoire, het enige up-tempo stuk van vanavond, waarbij Stella ook de shaker ter hand nam. De ritmische unisono zang van Christian en Stella is voor de liefhebbers altijd een kers op de Kobaïaanse taart. Het is mooi om te zien en te horen, hoe het echtpaar van weleer, elkaar nog steeds zo goed aanvoelt; hoe beide musici elkaar liefhebben en respecteren. Zij zijn -of naderen- de 70 en voorwaar: bijna een halve eeuw Zeuhl gaat niemand in de koude kleren zitten, maar wat de Vanders betreft is het leven een endless tour . En wij zijn daar dankbaar voor. Het concert tijdens Crossing Border was alweer het 48ste Magma gerelateerde concert van ondergetekende.

Het laatste stuk is ‘Ehn Deïss’, de prachtige ballade van Offering III-IV die alweer enige jaren het vaste encore van het grote Magma vormt. Het stuk, schitterend in eenvoud, kenmerkt zich door langzame gespiegelde arpeggio’s, die trapsgewijs afdalen langs de aeolische modus (lees: mineur). De Vanders bouwen het rustig op en zingen plechtig, slaan de (fluit)solo over en eindigen zacht, bijna verstild. De Magmanen in het publiek geven een staande ovatie, vermoedelijk ook uit eerbetoon voor Vander’s hele oeuvre, waarvan de rustige zijde hier in 50 minuten werd uitgemeten. In het restaurant na afloop, wilen we Stella tracteren op een zoet dessert, maar ons wordt verstaan gegegeven dat de keuken dicht is. Onze Franse gasten fronsen hun wenkbrauwen. Zaterdagvond, om half tien? Zucht. Nederland en horeca, het zal wel nooit boteren. Plotseling dook Christian zelf ook nog even op. Een knipoog en weg was hij weer. Hij ging naar verluidt vroeg op stok.

[PJ_©STAB]