40 jaar Amersfoort Jazz in vogelvlucht
door Storm Bakker
(Amersfoort, 2018)
IN DEN BEGINNE
Het begon allemaal in 1979 onder de bezielende aanvoering van de notoire Amersfoortse jazzliefhebber Math Meester. Het was deze betrokken Amersfoorter (voorzitter van zowel Stichting Jazz in the City als Radio Keistad Jazz, ook betrokken bij andere festivalorganisaties in Amersfoort), die er medio jaren '80 met financiële steun van de Gemeente Amersfoort in slaagde het evenement als een professioneel meerdaags jazzfestival neer te zetten op verschillende locaties in de binnenstad van Amersfoort. In zijn voorwoord in het programma schreef Meester: "Laten we nog eens als die combo's terug laten komen die opgetreden hebben op onze zondagmiddagen, zeg je dan. En voor je het weet ben je bezig om een Jazz-festival te organiseren, het eerste in Amersfoort. Negatieve opmerkingen als "dat kan toch niet in Amersfoort" laat je links liggen. Het veel verguisde bedrijfsleven blijkt al snel achter je ideeën te staan. (...) Op 29 april weten wij of het geslaagd is. Zoja, dan komen we terug..."
En terugkomen, dat deed Amersfoort Jazz, toen nog 'Jazz in Amersfoort' geheten. Toonaangevende artiesten die neerstreken waren helden als Buddy deFranco, Dexter Gordon, Jean 'Toots' Thielemans, Slide Hampton, Lionel Hampton, uit Nederland met Peter Nieuwerf, Rob Agerbeek, Greetje Kauffeld en Bart van Lier (die ook in 2018 acte de presence geeft!). Math Meester, de pionier van het festival dat onder talloze namen bekend werd zoals 'Jazz in Amersfoort', 'Amersfoortse Jazzdriedaagse' en 'Keistad Jazz', werd voor zijn hardnekkige arbeid beloond met een koninklijke onderscheiding in 2004. Hij overleed in 2009.
Math Meester had al jaren eerder bijstand gekregen van de zakelijker Theo Caldenhoven, die het stokje van Meester overnam. Na het overlijden van Caldenhoven kwam de leiding over het festival in handen van de in Leusden neergestreken Alexander Beets, de economische telg van de bekende muzikale familie Beets, zelf als tenor saxofonist ervaren in binnen- en buitenland, onder meer met Beets Brothers. In 2005 werd de Rabobank gecommitteerd als hoofdsponsor en door de financiële impulsen werd het festival nieuw leven ingeblazen. De naam van het festival werd veranderd in Rabobank Amersfoort Jazzen gaandeweg werd de driedaagse uitgebreid met een vierde dag (zodat het geheel plaatsvond van donderdag tot en met zondag). Stichting Keistad Jazz (nu: Amersfoort Jazz geheten) formuleerde voortvarende haar missie om van Amersfoort een jazzstad te maken, een 'Capital of Jazz'. Lees het artikel Staalkaart Kunstenkrant van 2008 De nieuwe impulsen zorgden allengs voor sterke groei en ontwikkeling, een nationale profilering en zelfs internationale allure. Grote namen zorgden voor volle pleinen en jaarlijks streek een Artist in Residence neer in Amersfoort, vaak uit het persoonlijke netwerk van de festivaldirecteur, zoals Curtis Fuller, Ronnie Cuber, Gino Vannelli, Izaline Calister, Deborah Brown, Oleta Adams en in 2017 Houston Person.
Rabobank Amersfoort Jazz is sindsdien voortdurend in ontwikkeling. "Zo werd Amersfoort een van de bekendste Jazzfestival-steden van Europa", aldus de website Amersfoort Festivalstad. Gevolg was dat in die periode het gratis toegankelijke evenement qua bezoekersaantallen (die naar schatting jaarlijks meer dan 100.000 bezoekers betrof) uit de voegen barstte. Het deed de organisatie besluiten meer in te zetten op kwaliteit dan kwantiteit en de mogelijkheden uit te breiden door betrekking van andere (binnen)locaties, hetgeen meteen diversiteit in het programma mogelijk maakte. Of zoals festivaldirecteur Alexander Beets het op de website Amersfoort Festivalstad samenvat: “We moeten niet proberen Ahoy op de Hof na te bouwen..."
NATIONAAL EN INTERNATIONAAL
Behalve het organiseren van een meerdaags festival met brede programmering in de binnenstad van Amersfoort, streeft de organisatie van festival Rabobank Amersfoort Jazz sindsdien naar professionalisering van de organisatie, maar ook ook in brede zin: bevordering van het jazzklimaat in Nederland, talentontwikkeling, (internationale) uitwisseling en samenwerking. Met partners als JTA, AJTA en JazzFactor werden initiatieven ondersteund op het gebied van talentontwikkeling. In samenwerking met zusterorganisatie Stichting JazzNL werden initiatieven ontwikkeld als Dag van de Nederlandse Jazz, Gateway to Dutch Jazz en World Jazz Conference, die plaatsvonden aan de vooravond van gedurende het festival. Zodoende werd aansluiting gezocht met een internationaal netwerk van festivals en professionals. Rabobank Amersfoort Jazz, dat zich beroept op een "toonaangevende status", werd in 2011 Summit of International Jazz Festivals van de International Jazz Festival Alliance Foundation (IJFAF). Hiermee initieerde de organisatie bijzondere samenwerkingsverbanden tussen Nederlandse en internationale musici tijdens het festival.
LOKAAL EN REGIONAAL
Tegelijk werd de rol in de regio (Eemland en provincie Utrecht) versterkt door samenwerking met regionale initiatieven, een promotionele concertreeks in de provincie als opmaat naar het festival (Jazz aan de Amer) en een seizoen lang optredens en jamsessions in Stadcafé de Oberservant. De Observant groeide allengs uit tot het kloppend hart van het festival Rabobank Amersfoort Jazz. Amersfoort Jazz besteedt sindsdien, tot op de dag van vandaag, aandacht aan lokale topartiesten, zoals bijvoorbeeld pianist Thijs Borsten (die inmiddels tour langs de Nederlandse theaters met Tania Kross, Mathilde Santing en Izaline Calister), naast concerten met een Amersfoorts accent, zoals de Amersfoortse Bigband On The Move. Tegelijk blijkt de intrinsieke verbintenis van Rabobank Amersfoort Jazz met de stad door de integratie van historische binnenlocaties in de programmering (resulterend in het huidige festival-item Amersfoort Jazz Heritage). Zo worden er concerten geprogrammeerd in de Observant, de Koppelpoort, de Sint Aegtenkapel, de Mannenzaal, en -in 2018- in de de Sint Joriskerk, de Tabaksplant en de Sint Rochuskapel.
WORLD JAZZ
Het evenement maakt sindsdien een transitie door van een Amersfoortse jazz-driedaagse met brede programmering, naar een dynamisch evenement met aandacht voor avontuur, verrassing en kruisbestuiving op het gebied van World Jazz. Gaandeweg werden acts van artistiek complexer niveau gepresenteerd, met ruimte voor vernieuwing en verdieping, cross-over en experiment, zoals Dutch Progjazz (Festival de Muzen, Theater de Lieve Vrouw), naast impro en hardbop van vaderlandse bodem, maar ook crossover met hiphop en theater. Sinds de fusie met Global Village in 2012 is er vooral veel ruimte voor wereldmuziek uit alle windstreken en crossovers van wereldmuziek met jazz en andere genres. Co-programmeur Matti Austen (ex Global Village) heeft bij dat proces een nadrukkelijke rol. Hij benadrukt het streven om een dynamisch festival te zijn, "a musician's paradise", waar de (internationale) artiesten meer als betrokken deelnemers in Amersfoort verblijven dan als de zoveelste "festivalhoppers". Austen sluit zich graag aan bij de nieuwe tendens van baanbrekende festivals waarbij de verrassing en de beleving voorop staat, Utrechtse festivals als Le Guess Who en Transition, die eveneens succesvol afscheid hebben genomen van het programmeren van traditionele headliners.
STEUN
Het festival kreeg bij voornoemd diverse palet aan ontwikkelingen behalve van hoofdsponsor Rabobank, duurzame ondersteuning van de Gemeente Amersfoort en de Provincie Utrecht, alsook van culturele fondsen als Sena, Ntb, Buma en Fonds voor de Nederlandse Podiumkunsten. Voorts bestaat er een groep trouwe sponsors uit het Amersfoortse zakenleven en een persoonlijk netwerk gebaseerd op goodwill. Houwing: ,,Alexander Beets is er met anderen in geslaagd om Amersfoort Jazz uit te bouwen van een bescheiden Jazz-driedaagse tot een sprankelend vierdaags festival met nationale uitstraling en internationale musici en gasten. Hij heeft hiermee een belangrijke bijdrage geleverd aan het culturele klimaat in Amersfoort."
ORGANISATIE
Alexander Beets, festivaldirecteur van Rabobank Amersfoort Jazz, kreeg in 2o17 de Sint-Jorispenning van de stad Amersfoort uit handen van locoburgemeester Bertien Houwing tijdens een internationaal welkomstdiner in De Observant. Houwing zei bij die gelegenheid: ,,Alexander Beets is er met anderen in geslaagd om Amersfoort Jazz uit te bouwen van een bescheiden Jazz-driedaagse tot een sprankelend vierdaags festival met nationale uitstraling en internationale musici en gasten. Hij heeft hiermee een belangrijke bijdrage geleverd aan het culturele klimaat in Amersfoort." (Stad Amersfoort) Qua organisatie leunt festivaldirecteur Alexander Beets sinds 2007 op een team van betrokken medewerkers met een groot netwerk in Amersfoort en de Nederlandse jazz, waarbij een rol is weggelegd voor Floor Visser (productie), Stormvogel (tekst & design), Michel Peek (JazzNL) en sinds 2016 Jaap van Eggelen (website & techniek). De organisatie en uitvoering van het festival wordt ondersteund door aangetrokken professionals en een leger van betrokken vrijwilligers.
CEES SCHRAMA
Op de achtergrond speelt de nestor van de Nederlandse jazz Cees Schrama een rol als senior advisor,zoals hij ook doet voor andere jazzfestivals en -organisaties. Schrama, bekend als presentator van 'Sesjun' (waar hij Math Meester ontmoette), zal het openingsconcert op donderdag 24 mei in theater De Lieve Vrouw larderen met anecdotes over 40 jaar Amersfoort jazz. Zijn eerste herinneringen omtrent 'Jazz in Amersfoort' betreffen het feit dat "er altijd wat te doen was", bedoelende dat het in die tijd nogal eens uit de hand liep. Zo belandde trompettist Rein van den Broek (bekend van het 'VARA Dansorkest' van Boy Edgar en de band Ekseption) vanwege een ruzie over consumptiebonnen pardoes in de Eem. Die wilde tijd is voorbij, maar nog steeds is er altijd wat te doen tijdens Amersfoort Jazz, maar dan artistiek en op de podia. Zie het programma 2018.
Storm Bakker
