SPECIAL

TON SCHERPENZEEL

Fakkeldrager van de Nederlandsche Sympho Rock

tekst: Storm Bakker (m.m.v. Robin Boer) | oktober 2021

Ton Scherpenzeel behoeft nauwelijks introductie, zeker niet op een website als deze. Altijd -en ook nu- volgt er op die woorden desalniettemin een weelderige introductie, gevolgd door een bloemrijk curriculum. En niet onterecht in dit geval. De toetsenist is al een halve eeuw de fakkeldrager van de symfonische rock in Nederland, met de band Kayak, terwijl hij als componist zijn naam kraste in de handpalm van de vaderlandse muziekgeschiedenis. Het Leidsch Dagblad beschouwt hem als “misschien wel de meest onderschatte en onopgemerkte componist in de Nederlandse populaire muziek”. [bron] Anno 2021 verrast hij vriend en vijand met twee albums: Out of this World en Velvet Armour.

ProgJazz licht de doopceel van deze illustere artiest, die zowel geschiedenis leeft als schrijft. In dit deel (2) het vervolg van de band history en de bijzondere soloprojecten van Scherpenzeel.

DEEL 2 | Kayak History (2)

De wanhopige financiële situatie die manager Hirschland voor de groep had weten te creëren, zorgde inmiddels voor een uitzichtloze situatie [kayakonline]. In 1981 kwam het, na de opname van het fake live album Eyewitness (dat eruit geperst werd om onder de Phonogramdeal uit te komen), tot een breuk. “De koek was op, metaalmoeheid, niemand had er nog zin in,” zou Ton Scherpenzeel zeggen in een interview voor Radio 5 [Volgspot].

Spetters

Het verval van Kayak werd evenwel overschaduwd door het succes dat Scherpenzeel vierde als componist van de gehele soundtrack voor Spetters, een Nederlandse speelfilm uit 1980. De film, geregisseerd door Paul Verhoeven met een scenario van Gerard Soeteman, was bewust shockerend en maatschappijkritisch, genereerde veel kritiek en weinig geld, maar werd omarmd door een jong opstandig publiek. En hoewel de film omwille van het grove taalgebruik, de seks- en geweldsscènes, en het immorele en pessimistische karakter, gekraakt werd door de critici en verafschuwd door de gevestigde orde, gold de soundtrack (waarbij ook reeds bestaande nummers gebruikt werden), als een parel in de geschiedenis van de Nederlandse filmmuziek, die verder overheerst wordt door Ruud Bos en de jong overleden Rogier van Otterloo. De muziek, uitgevoerd door Kayak, verscheen op het album Periscope Life (1980). De bekende symfo-ballad Lost Blue of Chartres (Theme of Spetters), karakteristiek voor Scherpenzeel modulerend door alle beschikbare toonaarden, wordt door velen beschouwd als het absolute hoogtepunt van de Nederlandse symfo rock. Het begint pianissimo met romantische synthesizers en mondt uit in huilende gitaren (van Johan Slager) en weelderige piano-arpeggio’s van Scherpenzeel, overgoten met ruimtelijke orgels, koren en strijkers. De film kende nog een tweede thema, meer up-tempo, dat op de achterkant van de 7" single, en pas eind jaren negentig op CD verscheen.

Andere projecten

Daarna stortte Scherpenzeel zich op andere projecten, een nieuwe band Europe geheten (een soort Kayak onder een andere naam, met oudgedienden Slager en Veldkamp, dat echter een kort leven beschoren was), samenwerkingen met Earth & Fire, Jerney Kaagman, Harry Sacksioni, maar ook met het internationaal tourende Camel van Andy Latimer, waar studio-album Stationary Traveller en live-album Pressure Points (beide 1984) uit voorkwamen. In hetzelfde jaar bracht hij zelf het sterke Heart Of The Universe uit: een album waar hij samenwerkte met zanger Chris Rainbow. Zijn vliegangst speelde hem daarbij wel parten. Hij legde zich toe op theatermuziek, maar verder bleef het stil rond Kayak en de symfonische rock van Ton Scherpenzeel. Soms dook hij op onder de naam Orion, met een soloproject Virgin Grounds in 1991 en met Camel deed hij nog wel studioprojecten, zoals Dust And Dreams (1991) en Rajaz (1999). (*)

Aanvulling deo data 27/10/2021

__________________________________

Youp

Van vliegangst had Scherpenzeel geen last, toen hij -tot veler verbazing-, een samenwerking aanging met cabaretier Youp van ’t Hek (wiens Cabaret Nar in 1982 een zachte dood was gestorven). Scherpenzeel tekende voor de muziek van Youp’s eerste solo theaterprogramma Verlopen en Verlaten, 1985. Hij werkte in de studio met Liesbeth List en Circus Custer.

Theater

Met name familievoorstellingen van Jeugdtheater Hofplein en Opus One (tussen 1990 en 2012), bij elkaar goed voor ongeveer 35 shows, soms musical, soms ballet, soms toneel met wat muziek. Theater betreft de andere helft van Scherpenzeel's muzikale output. "Gemiddeld drie kwartier muziek per keer, dus tel maar na..." aldus Scherpenzeel, die get opvalt dat er zelden gewag van wordt gemaakt. "Het heeft weliswaar niet hetzelfde soortelijk gewicht als bijvoorbeeld Kayak en Youp, maar ik kan je zeggen dat ik dat nooit minder serieus en bevlogen heb aangepakt dan bij de publicitair wat interessantere bezigheden elders. Sterker nog, een aantal van- vind ik zelf- mijn beste liedjes en ideeën zijn op die manier vrijwel volledig onder de radar gebleven. Een paar thema’s van Velvet Armour komen rechtstreeks uit de voorstellingen. In één geval zelfs een heel nummer. Ik was zo vrij die nootjes gewoon te hergebruiken in verband met zonde van en jammer dat."

Kinderen voor Kinderen

Ook leverde Scherpenzeel door de jaren heen veel composities voor het bekende VARA televisie-evenement Kinderen voor Kinderen. Wij spreken toevallig met onze muziekmeester van de lagere school, vriend en plaatsgenoot Majel Lustenhouwer, over diens tijd als dirigent van het Kinderen voor Kinderen-koor. "Ik heb hele goede herinneringen aan die tijd. Vooral het prachtige arrangement dat Ton maakte van een liedje van mij, getiteld Frederieke." Op YouTube is een clip te vinden van de tranentrekker over een lieve, zieke poes die morgen een spuitje krijgt, gezongen door de schattige Yvonne Dorland. (Kinderen voor Kinderen #22 - 2001).

Reünie

In de periode van radiostilte 1981-1999 had Scherpenzeel contact onderhouden met zijn kompaan van het eerste uur Pim Koopman, die inmiddels naar Noord Ierland was verhuisd. Er werden allengs weer wat ideeën uitgebroed, met medewerking van zanger Alex Toonen. Toen de oorspronkelijke zanger Max Werner Toonen verdrong, kregen de plannen voor een heroprichting kregen vorm. “Uiteindelijk kroop het bloed waar het niet gaan kon”, aldus Scherpenzeel in Volgspot op Radio5 (april 2021). Na een reünie in het televisieprogramma Classic Albums in 1997, gevolgd door deelname aan Vrienden van Amstel Live 1999 (met Marc Stoop in plaats van de verhinderde Koopman), werd tot blijde verrassing van de fans Kayak heropgericht en het album Close to the Fire opgenomen. De oude magie bleek terug. Tot ontsteltenis van Johan Slager waren gitaristen Rob Winter en een jaar later gitarist Rob Vunderink (Koopman’s maatje uit Diesel) aangetrokken. Volgens Scherpenzeel was Winter al betrokken bij de demo's uit 1995 en vond hij het niet gepast om hem in te wisselen voor de originele gitarist. Lang heeft Kayak echter niet kunnen profiteren van Winter, aangezien zijn verplichtingen aan de Marco Borsato band de vereiste toewijding voor Kayak onmogelijk maakten. Als tweede vocalist werd Bert Heerink aangetrokken, (de voormalige leadzanger van hardrockformatie Vandenberg en bekend om zijn bierreclame-jingle Julie July), om de hogere partijen (van Edward Reekers) voor rekening te nemen.

Max Werner
Na de tournee van 2000 werd met Werner “de samenwerking beëindigd” [Wikipedia]. Op de website van de band staat cryptisch “dat zijn vertrek onvermijdelijk was. Spoedig daarop bleek overigens dat hij nooit van plan was geweest veel langer bij de groep te blijven dan voor de duur van één tour. Hij zou dan hoe dan ook zijn opgestapt.” (…) “Uit de sores rond Max Werners plotselinge vertrek kwam een sterker Kayak te voorschijn, met Bert Heerink als voorman.” De ware toedracht is in het midden gebleven, maar erg gelukkig lijkt Werner er niet mee geweest en boezemvrienden zullen Scherpenzeel en hij nooit geworden zijn. Een ander verhaal is dat hij kampte met gezondheidsproblemen. Na het kortstondige avontuur met Kayak, sloeg voor Max Werner het noodlot toe. In 2003 werd hij door een spoorboom geraakt bij het centraal station in Hilversum. “Hij liep hier volgens zijn zeggen blijvend rugletsel bij op , waardoor hij moest stoppen met zijn net opgestarte productiebedrijf. Kostenplaatje 1,8 miljoen euro.” Aldus de Gooi en Eemlander. [bron] Het aangeklaagde Prorail zet echter grote vraagtekens bij de schadeclaim, en betwijfelt dat er een causaal verband bestaat tussen het bedrag dat Werner claimt en de gevolgen die het ongeluk op hem hebben gehad.

Cees van Leeuwen
Voor nog een ander voormalig Kayak-lid waren de eerste jaren van het millennium een bijzondere tijd. Bassist Cees van Leeuwen, die na het tweede album uit de band stapte, had het geschopt tot advocaat gespecialiseerd in arbeidsrecht en entertainmentrecht, met diverse boeken en artikelen op zijn naam. Hij werd namens de LPF staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Hij was belast met cultureel erfgoed, kunsten, media, letteren, internationaal cultuurbeleid en ICT (Kennisnet).

Nieuwe Kayak 2002-2014

Intussen maakten Scherpenzeel en Koopman en Linders zich op voor de verwezenlijking van wat het magnum opus van Kayak moest worden: de rock opera Merlin - Bard of the Unseen met groot symfonieorkest. Gitarist Joost Vergoossen (uit de Ilse deLange band) werd aangetrokken als vervanger voor Rob Winter (die naar Borsato verhuisde). De tournee werd een groot succes. Als zangers vertolkten Heerink en Vunderink de rollen van respectievelijk Merlijn en Mordred, terwijl voor de overige rollen Cindy Oudshoorn en Monique van der Ster, en éénmalig zelfs Bobby Kimball (Toto) en Petra Berger aantraden. Ook oudgediende Edward Reekers kwam weer in beeld, toen Heerink een aantal concerten niet kon aantreden vanwege agenda-conflicten. Reekers leerde in no-time het grotendeels nieuwe repertoire uit zijn hoofd en verving Heerink (tot vreugde van vele fans) met verve.

Nostradamus

Het volgende album- en theaterproject Nostradamus - The Fate of Man kwam in 2005 op de planken en wederom zongen Heerink, Reekers en Oudshoorn in de voorstelling, maar ook vriend Syb van der Ploeg (Kast). Bassist Veldkamp koos voor het muzikaal pensioen en werd vervangen door de uit Leeuwarden afkomstige Jan van Olffen. In de studio nam Scherpenzeel de baspartijen voor zijn rekening. De tour was wederom een succes, maar door de omvang ook praktisch onbetaalbaar. Net als van Merlin stond er een videoregistratie gepland voor DVD, maar Heerink stopte voortijdig om zich op andere projecten te richten. Voor vele fans was dit een grote teleurstelling, want deze rock-opera was in zowel de muziek als haar uitvoering een bijzonder indrukwekkend en artistiek succes. Reekers en Oudshoorn werden de vaste, nieuwe vocalisten.

Kayakoustic

Er werd daarna enige tijd getoerd met een kleinschaliger, semi-akoestische band, Kayakoustic genoemd, met Scherpenzeel op de vleugel, Koopman met kwasten en Jan van Olffen op contrabas. In plaats van rock-opera's verschenen er twee sterke albums met losse songs, gepaard met een 35th Anniversary tournee waarvan het concert in het Amsterdamse Paradiso op DVD verscheen. Daarna deed deze band nog een tournee die om onduidelijke redenen als een ‘afscheidstournee’ werd aangekondigd. Deze werd afgebroken door het onverwachte overlijden van drummer Pim Koopman op 23 november 2009. Tijdens het Tribute Concert voor Koopman in Paradiso (364 dagen na diens overlijden), nam de met Koopman bevriende Hans Eijkenaar de honneurs waar achter de kit. Hij zou in 2011 toetreden tot Kayak en ook zijn bijdragen leveren als co-producer en sound-engineer.

Kayak 40-jarig bestaan 2012
Ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan ging de band op tournee in 2012 met de line-up Scherpenzeel, Oudshoorn, Reekers, Vergoossen, Vunderink en Van Olffen. In deze samenstelling, een van de langst durende vaste samenstellingen van de band en als zodanig in de harten van de fans gesloten, zagen wij op uitnodiging van ProgJazz-kompaan Robin Boer het fenomeen Kayak voor het eerst live, eerst in de Vorstin in Hilversum en vervolgens in De Boerderij in Zoetermeer. In de lange shows werden alle klassiekers uit het Kayak repertoire vertolkt en werd er vooruitgelopen op het naderende project ook in aanloop naar de rock opera Cleopatra - The Crown of Isis. In De Boerderij brulde het publiek -inclusief ondergetekende- op verzoek van Scherpenzeel uit volle borst “Hail Ceasar!”

Hans Eijkenaar
We werden verrast door het volume van de band, dat in contrast staat met onze herinnering. Dit komt niet in het minst op conto van de genadeloze slagwerker Hans Eijkenaar, die wel gezien wordt als de beste rockdrummer van de Benelux. Hij heeft een curriculum dat respect afdwingt: Rob de Nijs, Herman Brood, Thijs van Leer, Anouk, Candy, Trijntje, Kane, Gino Vannelli en ga zo maar door. Soms zagen we hem zelfs aanschuiven in een akoustische jazz-setting met meesterpianist Mike del Ferro, onze zwager, waar naar onze smaak zijn forte niet ligt. In Kayak bewees hij, gezeten in een glazen box tegen de overspraak, dat hij elk varkentje stevig wast. Indrukwekkend, al denken de echte Kayak-liefhebbers wellicht terug aan wijlen Pim Koopman, die steevast met zijn eenvoudige en doeltreffende stijl de muziek die onderkoelde glans gaf van hoofse barok uit de seventies.

Cindy Oudshoorn
Zangeres Cindy Oudshoorn is eigenlijk van hetzelfde laken een pak. Zij haalt op het podium alles uit de kast, vol energie met name tijdens Starlight Dancer zoekt zij enthousiast de interactie met de andere bandleden. Maar ofschoon zij lekker powerful kan schreeuwen en een stoer, roodharig wijf is dat gehuld in spijker en leer de prog-nerds in de zaal het hoofd op hol brengt, miste zij naar onze smaak in de barokke passage juist dat typische androgyne Kayak element. Kwestie van smaak, aangaande klankkleur, intonatie en uitspraak. Maar dit mogen we van onze vriend Robin Boer, Kayak fanaat van het eerste uur, niet hardop zeggen. Oudshoorn vormde met Koopman een hecht schrijversduo, waarvan het resultaat ook op Kayak-albums te horen was. Een aantal onvoltooide demo's zagen dit jaar in voltooide vorm het daglicht op de EP Reappearance waar ook Van Olffen, Vunderink en Sjoerd Rutten (bij Kayak de vaste invaller in geval van een verhinderde Eijkenaar) aan meewerkten. De tweede keer werden ook wij gewonnen. Met haar rol geeft Oudshoorn juist een lekkere, licht sensuele rock-’n-roll twist aan het intellectuele Kayak idioom.

Edward Reekers
De volslanke Reekers, die behalve zanger ook acteur is en zich op het podium als zodanig soms gedraagt met een theatrale royale zweem, blijft in onze oren de gedroomde vertolker van Scherpenzeel’s meest romantische werken. Een muzikale all round artiest, die meer kan dan alleen mooi zingen: hij is handig met percussie en tovert middeleeuwse fluiten uit zijn Korg PS60 keyboard. We koesterden ons gelukkig om hem eens live en van dichtbij mee te maken. Toen hij kort daarna andersom eens spontaan binnenviel bij onze sessie in de lokale jazzclub, werden we zowaar een beetje verlegen. Reekers is tevens te bewonderen in diverse theaterprogramma's waarin covers uit de popgeschiedenis te horen zijn. Motel Westcoast (met o.a. Syb van der Ploeg), Symfo Classics (met o.a. Oudshoorn, Van Olffen en Winter) en Best Of Britain. Soms vinden er 'Prog Proms' plaats in progtempel De Boerderij te Zoetermeer, onder leiding van de sympathieke Soestenaar.

Joost Vergoossen

Vergoossen is een zeer behendige gitarist die zijn strepen verdiende in de eredivisie van de Nederlandse pop (Ilse DeLange, Het Goede Doel, Bert Heerink) en gewoon een supergoede frontsoldaat. Keer op keer zet de Limburger een gesmeerde prestatie neer, waarbij alles raak is, dynamisch in orde en qua sound om door een ringetje te halen. Omdat de muziek van Kayak van linksboven tot rechtsonder uit-gearrangeerd is, en nauwelijks ruimte biedt voor improvisatie, loert het gevaar dat de uitvoering mettertijd een routineklus wordt. Het is knap, hoe Vergoossen dit gevaar keer op keer weet te bezweren.

Rob Vunderink
De andere gitarist Rob Vunderink is in alles het tegenovergestelde van Vergoossen. Vunderink is natuurlijk vooral een bijzondere snoeshaan, die zich in het dagelijks leven als columnist voortdurend opwindt over Vladimir Putin en de Russen, maar daarbij in zijn 1-dimensionale wereldbeschouwing de plank geregeld misslaat. Maar op het podium is hij toch steeds op unieke wijze van toegevoegde waarde. Het vingervlugge werk laat hij uiteraard over aan Vergoossen, maar soms zorgt hij zowel vocaal als gitaristisch voor de verrassende krenten in de pap, waarmee het gevaar van een klinisch en steriel concert net op tijd bezworen wordt.

Ton Scherpenzeel
En dan Scherpenzeel zelf. Staande op een verhoging achterin, ranselt hij onvermoeibaar van het begin tot eind zijn Roland Phantom workstation af. Daarboven bedient hij een Roland D70 voor de lead sounds en een Korg Triton voor de ruimtelijke stringpads. Na afloop van het concert in De Boerderij maken we eindelijk kennis met de grote man, die zich tot onze vreugde van een buitengewoon grote geschiedkundige kennis blijk geeft en die bovendien weet te verwerken in een ongemeen schrandere edoch humorvolle spreektrant. Bovendien is hij even bescheiden als eigenzinnig. Het klikte van meet af aan en tot op de dag van vandaag slingeren we zo nu en dan gekscherende berichten in elkaars richting. Hij verblijft veel in Griekenland, maar als hij weer in Hilversum is moeten we maar eens langskomen. Het is er nog niet van gekomen.

Cleopatra

Kayak's derde rock-opera Cleopatra - The Crown Of Isis mag eveneens als een artistiek meesterwerk worden beschouwd, waar Scherpenzeel en Linders de grenzen lijken op te zoeken van hun compositorische en tekstuele capaciteiten. Alle bandleden leverden een topprestatie, maar plannen om een uitgebreide theaterproductie tot leven te laten komen, leken gedoemd te mislukken. Er ontstonden conflicterende agenda's en meningsverschillen over de artistieke koers. De theatertour aan het einde van 2014 werd professioneel afgerond, zoals het zo netjes heet, maar tot verbazing van de fans, ruimden al de genoemde spelers in 2015 het veld, waarbij als zo vaak nogal schimmig werd gedaan over de reden van de scheiding. Sommige geluiden wijzen erop dat Reekers en Oudshoorn zelf besloten te stoppen met Kayak, terwijl tegelijk de indruk is ontstaan, dat ze het er in hun hart niet mee eens waren.

We vragen Scherpenzeel of hij nog iets wil zeggen over het afscheid van de genoemde bandleden. Hij is terughoudend. "We hebben de tournee professioneel afgemaakt, maar een feest was het niet. Ik heb mij recentelijk in een eerder interview laten verleiden tot een soort van uitspraak over de afloop van onze eigen Cleopatra tragedie," aldus Scherpenzeel, doelend op een gesprek met MLWZ, de Poolse evenknie van ProgJazz. Daarin zegt hij dat Reekers en Oudshoorn zijn eerste keus waren, maar dat hij -omdat zij aarzelden- genoodzaakt was voor het project Cleopatra andere vocalisten te zoeken. Dat was tegen het zere been en hem werd verweten dat hij van de band een project maakte. Even dreigde destijds een openbare confrontatie tussen Scherpenzeel en Vergoossen op social media, maar die ellende werd bijtijds in de kiem gesmoord en kon in goed overleg uit elkaar worden gegaan. Reekers, Oudshoorn, Van Olffen en Vergoossen gingen verder als Symfo Classics.

Wat de Fakkeldrager van de Nederlandse Sympho Rock er verder nog over kwijt wil, vernemen we in deel 3 van deze SPECIAL (het interview), hierna volgend op de ProgJazz website.

...lees verder >>> DEEL 3 | Ton Scherpenzeel | Het Interview