SPECIAL
JAN HAMMER
Legendarische Jazzrock Pionier
tekst: Storm Bakker
met dank aan Robin Boer & Laurent Sprooten
DEEL 2
MAHAVISHNU
Nadat The Mahavishnu Orchestra line-up compleet was en de nieuwe, complexe muziek van John McLaughlin ingestudeerd, werd medio 1971 gedebuteerd als openingsact voor John Lee Hooker. De oude bluesrot zal niet geweten hebben wat hem overkwam, zes dagen achtereen in The Gaslight at the au Go Go, een zaal die amper een jaar later alweer de deuren zou sluiten. De band zou geschiedenis schrijven met grensverleggende odd-meter jazzrock, uitgevoerd door een vijftal virtuoze en bezielde artiesten: behalve gitarist/componist John McLaughlin en keyboardist Jan Hammer, waren dat de Panamese powerdrummer Billy Cobham (ex Horace Silver, ex Miles Davis), de Amerikaanse folkrock en jazzfusion violist Jerry Goodman (ex The Flock, die op aanraden van 'president of Columbia Records' Clive Ray Davis kwam, in plaats van de beoogde maar verhinderde violist Jean Luc Ponty) en tenslotte de Ierse bassist Rick Laird (voormalig contrabassist van Brian Auger’s Trinity, die in plaats kwam van de beoogde maar verhinderde Tony Levin, bekend van King Crimson).
The Mahavishnu Orchestra groeide in korte tijd uit tot een internationaal gelauwerde topact, "receiving its initial acclaim for its complex, intense music consisting of a blend of Indian classical music, jazz and psychedelic rock, and its dynamic live performances between 1971 and 1973". Er verschenen twee indrukwekkende studio albums, Inner Mounting Flame en Birds of Fire, en een live plaat Between Nothingness and Eternity, de enige met een compositie van Jan Hammer, vernoemd naar zijn zusje Andrea, een nummer dat hij al ib 1971 met Reig en Bolin had beproefd.
De toetsenist schitterde door geestverruimende solo's op de met effecten vervormde Fender Rhodes, (waarvan hij altijd de klep open had), alsook op kersverse ontwikkelde Mini Moog synthesizer, ongeacht de vreemde maat- en toonsoorten waarin de stukken gegoten waren. Het was zijn spel uit die jaren dat grote invloed had op andere aanstormende synthesizervirtuozen, zoals Benoît Widemann (Lockwood, Magma, Stivell), Max Middelton (Jeff Beck, Kate Bush) en Adam Holzman (Miles Davis, Mahavischu Project en Steven Wilson). In 1972 werden ook de resterende tracks en out-takes van zijn projecten met Elvin en Steig uitgegeven, respectievelijk Mr. Jones en Fusion, uiteraard omdat Hammer hot & cooking was.
De veel verkopende en intensief toerende working band onder leiding van de dominante McLaughlin, ging in 1973 uit elkaar. En niet als vrienden, blijkens de interviews uit die tijd. Vrij vertaald, betreurde Jan Hammer het dat de muziek teveel verworden was tot imponeren in plaats van musiceren, en later vergeleek hij de band met een 'pressure-cooker' [Synthopia.com]. De nieuwe opnames die gemaakt waren, belandden op de plank tot vele jaren later: The Lost Trident Sessions (1999) en Unreleased Tracks from Between Nothingness & Eternity (2011).
JOHN MCLAUGHLIN
Na de breuk in 1973 stampte McLaughlin een nieuwe Mahavishnu Orchestra uit de grond waarin eerst artiesten als Narada Michael Walden, Ralphe Armstrong, Gayle Moran en Steve Kindler. Ook de Franse violist Jean Luc Ponty (die daarvoor furore had gemaakt met George Duke en Frank Zappa, en in 1971 geen gelegenheid had gevonden om bij McLaughlin aan te sluiten), voegde zich bij het illustere ensemble voor de albums Apocalypse en Visions of the Emerald Byond.
Daarna speelde McLaughlin veel met het fameuze Shakti, met violist L. Shankar, volgens velen "the finest musical encounter between India and the West of all times". De volgende bezetting van het Mahavishnu ensemble was met Jonas Hellborg (bas), Stu Goldberg (keys) en Bill Evans (sax), initieel met Billy Cobham, maar uiteindelijk toch Danny Gotlieb (drums). In 1981 veroverde hij met het gitaartrio dat hij vormde met Paco de Lucia en Al di Meola), de wereld voor de derde keer.
Over Frank Zappa gesproken: de Mahavishnu Orchestra schijnt een van de weinig bands te zijn geweest waardoor hij geïntimideerd was. En terecht. Samen met een aantal andere kopstukken uit de entourage van Miles Davis, zoals Chick Corea, Joe Zawinul, Wayne Shorter en Herbie Hancock wist John McLaughlin cum suis gaandeweg de jaren 70 de wereld te overdonderen met symfonische jazzrock die zijn weerga niet kende. De oude Maestro is vandaag de dag nog steeds actief in de studio en -als de omstandigheden het toelaten- on stage, met zijn band The 4th Dimension. Daarin speelt onder meer de multi-getalenteerde Gary Husband (Gordon Beck, Allan Holdsworth, Billy Cobham, Level 42/Mark King e.a.) op keyboards en piano.
Lees de review over zijn album Liberation Time 2021 op onze website.
HAMMER PROJECTS
Hammer maakte na de breuk een derde album met Elvin Jones, The Prime Element. Hij nam datzelfde jaar 1973 samen met de vingervlugge gitarist Tommy Bolin (Zephyr) deel aan het illustere Spectrum project van Billy Cobham, waar ook bassist Leland Sklar (James Taylor) op meedeed. Sklar zou het omschrijven als "flying by the seat of your pants". De band speelde twee dagen in de studio en er werd achteraf niets meer aan gedaan. Op de plaat staat een pianosolo getiteld To the Women in My Life, als intro op Le Lis, waar opeens -net als tijdens het bekende Stratus en Red Baron- jazzvrienden als Ron Carter, Jimmy Owens en Joe Farrell opduiken, gelukkig om de synthsizers te begeleiden en niet in de weg te zitten. De jonge Bolin zou nog bij Alphonse Mouzon meedoen, twee soloalbums maken en vervolgens Ritchie Blackmore vervangen in Deep Purple, maar daarna -in 1976- jong overlijden aan een overdosis.
In 1973 ging Hammer in zee met Steve Grossman, de saxofonist die daarvoor al furore had gemaakt met dezelfde Elvin Jones, Miles Davis en Lonnie Smith. Zijn duizelingwekkende spel siert het album Some Shapes to Come, waaraan ook de auto-didactische Don Alias (drums) en bassist Gene Perla meewerkten (beiden ex Nina Simone). Steve Grossman zou later naar Europa verhuizen en nog talloze platen opnemen, onder meer met spelers uit de entourage van Christian Vander, zoals Michel Graillier, Alby Cullaz en Simon Goubert, maar dat terzijde. En passant werkte hij mee aan het debuutalbum van bassist Stanley Clarke (ex Return to Forever, 1974). In die tijd werkte hij als organist met John Abercrombie aan diens illustere album Timeless, waaraan ook Jack DeJohnette (ex Bill Evans, ex Miles Davis) meedeed.
Intussen had hij in New York zijn eigen studio opgericht (Red State). Daar maakte hij twee zeer innemende platen, waarbij Hammer zelf de drums beroerde, genaamd Like Children (1974) en The First Seven Days (1975). Bij het eerste album was Jerry Goodman als violist betrokken, bij het tweede Steve Kindler. The First Seven Days (met artwork van Milton Glaser) was uiteraard gebaseerd op het scheppingsverhaal, maar blijkens Hammer in de linernotes van Maliny, moet daar niet meer achter gezocht worden dan een reden om zeven nieuwe, mysterieuze composities te schrijven (die overigens met jazz niets van doen hebben!).
Vervolgens participeerde Hammer in de soloprojecten van Harvey Mason (1975), Elvin Jones (On the Mountain, 1976), Charlie Mariano (Helen 12 Trees, 1976, met Zbigniew Seifert, John Marshall, Jack Bruce en Lenny White). Bovendien werd de oude plaat Maliny, alias Jan Hammer Trio Live at the Domicile, München 1968, opnieuw uitgebracht (door Schwarzwald i.s.m. Dante Pugliese), nu onder de naam Make Love en voorzien van een vrolijke hoes met een kunstwerk van Clint Brown, braafjes gecensureerd door een vlinder.
JAN HAMMER GROUP
In 1976 richtte hij zijn eigen groep op, met violist Steve Kindler (ex Mahavishnu), de zingende bassist Fernando Saunders en de zingende drummer Tony Smith. De albums Oh Yeah? (1976) en Melodies (1977) gelden in kringen van de liefhebbers als miskende mijlpalen binnen de jazzrock. Het duizelingwekkende Twenty One van het eerste album, een weergaloos 21/16 duel tussen Hammer en White, mag gezien worden als één van de meest indrukwekkende ritmische exercities uit de muziekgeschiedenis, zeker tot dan toe. Songs als Let The Children Play (Oh Yeah?), Too Much To Loose en Don't you know (Melodies), zijn meer bezwerende, dromerige, nostalgische of romantische nummers, met zang van Smith en Saunders. Too Much To Loose zou later nog eens zonder vocalen worden overgedaan met moderne (digitale) synthesizers voor het album Snapshots 1.2, compleet met een koddige videoclip waarin David Gilmour (Pink Floyd), Ringo Starr (Beatles) en Jeff Beck (gitaar) kwamen opdraven om te playbacken.
Stuk voor stuk bevatten de platen zinnenprikkelende en geestverruimende synthesizer-hoogstandjes, ostinato's, patterns, solo's, licks en ad libjes en wat dies meer zij. Met grote intervallen onder het wiel, verdiende hij de naam 'Master of Pitch Bend'. Zijn sound had soms zo veel weg van een elektrische gitaar, dat hij vroeger bij wijze van grap op de albumcover als linernotes liet afdrukken dat er 'no guitar involved' was.
JEFF BECK
Jan Hammer ging een muzikale vriendschap aan met de virtuoze gitarist Jeff beck, met wie hij van meet af aan een bijzondere geestverwantschap voelde. Op het album Wired (1976) zijn de first-rate collaborators Narada Michael Walden (drums, ex Mahavishnu), en toetsenist Max Middleton (ex Hummingbird, oorspronkelijk een dokwerker uit Londen) te horen. Er staat een rocknummer op van Hammer getiteld Blue Wind, dat door hem geproduceerd en van drums voorzien werd. Tijdens de Hollywood Bowl in 2016 werd het door de oude vrienden nog maar eens uitgevoerd "in celeration of Jeff Beck's 50 years musical career". De band werd omschreven als "full of fire and imagination" (RollingStone). Het was tijdens de tournee in 1976 dat voornoemde gitarist Tommy Bolin, met zijn band voorprogramma van Jeff Beck, op 25-jarige leeftijd zou overlijden aan een overdosis.
De volledige Jan Hammer Group werd geadopteerd door stergitarist Jeff Beck en is te horen op het live album uit het volgende jaar, Jeff Beck with the Jan Hammer Group Live, resultaat van een tournee van meer dan 111 shows. Van deze supergroep resteren live opnames, zoals uit 1976, in Paramount Theater Seattle, WA, USA, met veel nummers van Hammer, zoals het heftige odd-meter kunststukje Magical Dog en het brutale Country And Eastern Music, dat overgaat in Like Children, alsook Darkness, Earth en Full Moon Boogie. Bij deze tournee gebruikte Hammer behalve de Moog en de Oberheim ook de zogeheten Cordovox, een String Symphonizer (uitgevonden door Ken Freeman), die ook aan het arsenaal van Chick Corea niet ontbrak. Het apparaat bevatte maar liefst 25 oscillators, waarvan één ingericht als een digitale 'top octave synthesizer' (TOS) en de andere 24 per twee tal waren toegewezen aan de twaalf tonen. Zodoende was het apparaat zeer polyfoon, in tegenstelling tot de meeste synthesizers uit die tijd.
AL DI MEOLA
In 1977 werd Jan Hammer vast lid van de band van gitaarvirtuoos Al di Meola (ex RTF), waarmee hij talloze albums zou maken. Vele jaren deed gitarist Al di Meola een beroep op de Tsjechische Amerikaan. Er bestaan enkele clips van de vele concerten die zij samen gaven, zoals in The Savoy, New York (1982) met de 'all master line-up' met onder meer Steve Gadd (drums) en Anthony Jackson (bass). Op het repertoire stonden ook de typische Hammer-hits The Advantage en Cruisin', met lekkere duels tussen synthesizer en gitaar. De clips zijn beschikbaar op Hammer's eigen YouTube Channel.De albums onder zijn eigen naam, Black Sheep (1978) en Hammer (1979) daarentegen, opgenomen met een andere bezetting en bedoeld als popmuziek, worden -op enkele tracks na- door de kenners liever genegeerd. Hammer liet ze zelf recent re-masteren. De albums bevatten wel een aantal buitengewone staaltjes van Hendrix-achtig synthesizerwerk, een grote forte van de Tsjech, maar het is met name te wijten aan de obligate vocalen dat de producten in het niet vallen naast klassiekers uit voorgaande jaren.
TONY WILLIAMS
In 1978 ging hij een avontuurlijk verbond aan met drummer Tony Williams, waarvan enkele tracks resteren op de plaat Joy of Flying (1978/1979). Het nummer Eris (van Hammer) is een rustige sample & hold drone, waarover de drummer en de keyboardist vervolgens als wilden tekeer gaan, als altijd telepathisch verbonden in gemeenschap van vrijheid. Williams en Hammer zouden daarna nog vaak het podium delen en met zichtbaar en hoorbaar plezier de lievelingsnummers uit hun repertoire ten gehore brengen. Meestens waren dit Hammer-tracks, zoals Cruisin' en The Advantage. De bass was dan meestal in handen van Fernando Saunders, uit de Hammer Group.
JONI MITCHELL
Hammer werkte naar verluidt in 1979 met de Canadese singer/songwriter Joni Mitchell, die in de tweede helft van de jaren zeventig meer naar de jazzrock neigde, maar harde bewijzen zijn er nog niet. Het ging om Joni's 10de studio-album genaamd Mingus, waaraan de legendarische bassist Charles Mingus zelf ook meewerkte, met name als componist, maar ook als model voor het artwork van Joni. De opnames die Mitchell vantevoren maakte met New Yorkse spelers, de zogeheten 'experimental sessions', brachten voor het eerst sinds lange tijd John McLaughlin en Jan Hammer weer samen in een geluidsspectrum. Andere niet mis te verstane spelers waren Tony Williams, Stanley Clarke, Eddie Gomez, Gerry Mulligan, Phil Woods en de oude Mingus-drummer Dannie Richmond als verteller. De tapes gingen echter verloren, althans: dat is het verhaal. Er gaat echter ook een gerucht dat zij als bootlegs nog steeds verkrijgbaar zijn... Mitchell zelf zegt er niets meer over. Zij zit sinds een eenzame attack in 2015 in een rolstoel en kan niet meer zingen. Enfin: Op de plaat zijn andere artiesten te horen, waaronder Jaco Pastorius, Wayne Shorter, Herbie Hancock, Peter Erskine en Don Alias.
STONE ALLIANCE
In 1980 sloot hij zich ook efkens aan bij de band Stone Alliance van zijn oude vrienden Gene Perla (bass, ex Nina Simone, ex Jeremy Steig, ex Billy Cobham) en Don Alias (drums & percussion, ex Nina Simone, ex Joni Miles, Joni Mitchel, ex Jaco Pastorius), vroeger met saxofonist Steve Grossman, (die recent overleed), maar bij deze gelegenheid met Bob Mintzer (Yellow Jackets). Van het concert tijdens het Berlin Jazz Festival is een album verschenen, dat veel wegheeft van een bootleg. (zie)
DAVID EARLE JOHNSON
In 1980 maakte Hamme een paar puike albums met de zingende percussionist David Earle Johnson (ex Frank Zappa, Cobham), waarvan echter alleen Hip Address in de discography van de toetsenist op Wikipedia is opgenomen. We zagen de ludieke Johnson, die qua zang zelfs een beetje doet denken aan Zappa, en met wie Hammer een bijzondere klik gehad lijkt te hebben, al aanschuiven bij Early Years, First Seven Days en Oh Yeah?. Het debuut-album van de artistieke, eigenzinnige Johnson heette Time is Free en werd smaakvol geproduceerd door Jan Hammer, van artwork voorzien van David's Franse vrouw, Evelyne Morisot. Omdat Hammer -behalve de zang en de conga's- zo'n beetje alle instrumenten voor zijn rekening nam., werd het meer een duoplaat. Het prachtige Night is een goed voorbeeld van waar het bijzondere koppel toe in staat was. Hammer bleef zich tegen Johnson aan bemoeien. Samen met John Abercrombie maakten zij in 1983 The Midweek Blues, opgenomen in Hammer's Red Gate Studio, Kent, New York, onder het mooto "The best way to overcome the midweek blues is to have a jam, which is exactly what we did . . . well, almost . . ." .
JOHN ABERCROMBIE
In 1984 dook Hammer als organist weer de studio in met John Abercrombie voor het meesterwerk Nights, naar onze smaak een van de beste albums uit de geschiedenis van de jazzfusion. Het samenspel van de heren met drummer Jack DeJohnette en saxofonist Michael Brecker combineert pure drive en rijke sound met integere schoonheid. Dat smaken verschillen blijkt wel uit de belachelijke review in The Penguin Guide to Jazz bij monde van een zekere Richard Cook, die suggereert dat de gitarist Hammer ontgroeid zou zijn (???) en ten tweede ook niet op zijn gemak lijkt door de aanwezigheid van Brecker met zijn "rapid fire changes"... Ook drummer Jack vond het niet zijn beste album, toen wij hem enkele jaren geleden in Amsterdam onder het genot van een biertje en een bitterbal, (de eerste van zijn leven!), lieten weten dat de plaat onze all time favorit is. Hij vond van niet, want het laatste album (met Bred Meldau) vond hij het beste. Ach, het kan zijn omdat Amerikanen nu eenmaal ALTIJD hun laatste album het beste schijnen te vinden....
MIAMI VICE
In 1985 werd Han Hammer gevraagd werd om de muziek te maken bij de televisieserie Miami Vice. Hoe goed en vakkundig ook, deze muziek onttrekt zich aan het beschouwingsveld van ons magazine ProgJazz. De titeltrack prijkte in de Verenigde Staten op #1 en kwam wereldwijd in de top10, behalve in Nederland. waar het stokte op plaats 22. Hoedanook: zijn kostje was eindelijk gekocht, en dat is de dappere synthesizerheld natuurlijk gegund.
Maar het grote geld komt zelden zonder problemen. De schijnbaar zo hechte vriendschap met David Earle Johnson bekoelde, toen bleek dat Hammer (zonder toestemming) gebruik had gemaakte van David's zeldzame Nigerian Log Drums (sample) voor zijn Miami Vice soundtrack. Er kwamen rechtzaken, die slecht voor Johnson afliepen. "This court case would be one of the first of its kind concerning sampling rights", aldus een website gewijd aan de percussionist. Uitendelijk zou de avonturier in 1998 op 60-jarige leeftijd komen te overlijden, vier Franse dochters achterlatend.
De fameuze jazzrock-wizzard, die als eerste smoel gaf aan de synthesizer als een erkend, full-fledged solo-intrument was met het grote succes van Miami Vice definitief passé... Of toch niet? In 1986 tourde hij alweer in Japan met Jeff Beck en onder meer gitarist Steve Lukather (Toto) en drummer Simon Phillips (The Who, 10CC, PHD), zie YouTube). Er zouden nog vijf albums met Jeff Beck volgen, tot aan 1999, alsook een reünie met Al di Meola, uitmondend in drie albums.
In 1991 speelde hij met de Jan Hammer-Tony Williams Group tijdens Montreux, zie YouTube). Van Hammer speelde deze band Miami Vice Theme en Crockett's Theme, maar ook Darkness, Crusin' en Blue Wind. In 2006 nam Hammer deel aan Moogfest, met en nevens Adam Holzman, Jordan Rudess en Keith Emerson. Binnenkort verschijnen op onze website reviews over deze projecten. Visiteer ook zijn website en beluister zijn muziek!
Lees terug DEEL I Jan Hammer, Legendarische Jazzrock Pionier
